Gelezen, geleefd, gedeeld

32 Gehen, ging, gegangen Dorottya Nagy An einem Donnerstag Ende August versammeln sich zehn Männer vor dem Roten Rathaus in Berlin. Sie haben beschlossen, heiβt es, nichts mehr zu essen. Drei Tage später beschließen sie, nun auch nichts mehr zu trinken. Ihre Hautfarbe ist schwarz. Sie sprechen English, Französisch, Italienisch. Und noch andere Sprachen, die hierzulande niemand versteht. Was wollen sie Männer? Arbeit wollen sie. Und von der Arbeit leben. In Deutschland bleiben wollen sie. Deze woorden staan op de achterkant van de Penguin-uitgave (2018) van Erpenbecks boek. De roman gaat niet alleen over de zwarte mannen die van- uit de veeltalige rijkdom in Duitsland willen blijven, werken en leven maar het gaat over Richard, de net gepensioneerde, aan zijn emeritaat begonnen academicus, wie het bestaan van deze mannen overkomt. Het boek gaat over een nieuwe existentiële zoektocht en avontuur gemarkeerd door de rites de passage van het met emeritaat gaan. Richard heeft een groot deel van zijn leven in de DDR doorgebracht en daar- na wandelde hij in Oost-Berlijn – in principe altijd als een apolitiek mens – zijn leven door. Met deze geschiedenis stapt hij op een dag in een nieuw existentieel avontuur – niet omdat hem iets in het openbaar opvalt maar omdat hij tijdens het avondjournaal geconfronteerd wordt met straatbeel- den, beelden van de publieke ruimte waar hij op die dag onderdeel van is geworden. Op de straat zelf, op de plek waar het gebeurde, viel hem niets op. De gebeurtenissen zijn aan hem voorbijgegaan; hij is langs de protes- terenden gelopen. Grote groep mensen, lawaai, protest – dat alles viel hem niet op. Maar het journaal maakt hem nieuwsgierig; hij moet terug naar de plaats-van-het-niet-gezien-hebben. En daadwerkelijk staan er daar vraag- tekens en liggen er daar vragen. Deze vragen brengen hem dan telkens opnieuw terug naar Oranienplatz totdat de vragen daar ‘opgeruimd’ werden. Zo gaat hij de vragen achteraan; en de vraagtekens veranderen zich steeds meer in menselijke relaties. Richard beweegt hemel en aarde ertoe om te begrijpen wat er met deze mannen gaande is. In zijn bewogenheid ontvou- wen menselijke relaties tot een politieke, existentiële houding, zelfs zover, dat hij huisgenoot wordt van de vluchtelingen en zelfs een stuk land koopt voor een gezin in Ghana (denk aan land-kolonisatie). Overigens: land speelt een belangrijke rol in de roman; om te beginnen met het komen-ging-ge-