163 Vier perspectieven op De donkere kamer van Damokles 7.5.1 Inzichten binnen het systeemperspectief Bij het systeemperspectief staat de tekst als systeem centraal. Die tekst vertoont taal- en vormkenmerken, d.w.z. verhaaltechnische elementen die leerlingen kunnen herkennen en analyseren (Meesterschapsteam, 2021; Bax et al., 2022). Deze analyse kan helpen bij de interpretatie van de tekst. Inzichten die leerlingen kunnen verwerven binnen het systeemperspectief kunnen gericht zijn op tekstuele aspecten als taal- en woordgebruik, schrijfstijl, beeldspaak, stijlfiguren, inhoud en betekenis, perspectief, thema, motieven, tijd en personages. Ook kunnen inzichten gericht zijn op de relatie tussen de taal en de werkelijkheid die in de tekst wordt weergegeven. In deze paragraaf bespreek ik drie onderwerpen en bijbehorende inzichten binnen het systeemperspectief die in secundaire literatuur over De donkere kamer van Damokles veelvuldig naar voren komen: betekenis en interpretatie, vertelstijl en het dubbelgangersmotief. Betekenis en interpretatie Op www.lezenvoordelijst.nl staat dat aan De donkere kamer van Damokles, afhankelijk van het niveau van de lezer, verschillende betekenissen kunnen worden toegekend. Het is een spannende oorlogsroman (niveau 3), maar lezers kunnen ook nadenken over de geraffineerde structuur van het boek en de kentheoretische kwestie over de (on)kenbaarheid van de werkelijkheid (niveau 4 en 5). Lezers met een nog hoger niveau van literaire competentie kunnen nadenken over de wijze waarop Hermans’ wereldbeeld in de roman tot uitdrukking komt. De niveau-indeling op www.lezenvoordelijst.nl sluit aan bij o.a. Janssen (1983), Smulders (1989) en Anbeek (1990). Zij onderscheiden allereerst de functie van de roman als oorlogsverhaal (de thriller), dan die van psychologische roman waarbij de persoonlijkheid van Osewoudt centraal staat en tenslotte die van filosofische roman die illustreert dat de mens en de wereld onkenbaar zijn. Als oorlogs- of avonturenroman is De donkere kamer van Damokles volgens Janssen (1983) het verhaal van een man die door een sterk op hem lijkend persoon in allerlei verzetsactiviteiten betrokken wordt, maar die na de oorlog, als zijn opdrachtgever onvindbaar blijkt, zijn goede trouw niet meer kan bewijzen. Smulders (1989, p. 6) geeft ongeveer dezelfde omschrijving en voegt daaraan toe: ‘Zo beschouwd speelt het verhaal zich af in een zwart-wit-wereld waarin twee duidelijk onderscheiden partijen, het verzet en de Duitsers, een machtsstrijd op leven en dood voeren. Alle ingrediënten voor een spannend verhaal met een sterke werkelijkheidssuggestie zijn aanwezig.’ Op psychologisch gebied is de roman volgens Janssen (1983, p. 42) ‘Het verhaal van een aan minderwaardigheidsgevoelens lijdende man die van een persoon in wie hij zijn verdrongen
RkJQdWJsaXNoZXIy MTk4NDMw